In de voet­spo­ren van Jan en Hubert Van Eyck

De Kouter is altijd een open vlakte geweest. Het Latijnse ‘cultura’ verwijst immers naar ‘bewerkt akkerland’. Het plein is doorheen de geschiedenis altijd een plek van aanzien geweest. In de 17de eeuw kwam de Gentse bourgeoisie hier graag flaneren. Het is voor hen dat hier een kiosk werd opgetrokken en dat de Opera werd gebouwd. Daarvoor was dit ook al dé plaats voor  ontspanning. Je vond er een ‘rollebane’ (een soort bowling), ganzenwerpen en een staande wip van de Sint-Sebastiaansgilde, de gilde van de handboogschutters.

Toen Toontje Verstuyft in 1772 enkele bloemetjes wou verkopen in de buurt van de Kouter zal hij nooit gedacht hebben dat zijn initiatief zo’n succesvol vervolg zou krijgen. Nog steeds wordt elk jaar door de bloemenhandelaars een prijs uitgereikt die zijn naam draagt.

Op het plein liggen nu 13 bronzen bladeren van de Amerikaanse kunstenares Jessica Diamond. Allemaal verwijzen ze naar de flora van het Lam Gods. Loop eens rond: herken je de blaren? Geen nood als er geen botanicus in je verscholen zit, op elk blad staat zijn Middelnederlandse benaming.

Wandel naar de Vogelmarkt. Stap verder tot aan de hoek met de Koestraat.

Kijk eens omhoog op de gevel van het witte huis op de hoek van de Koestraat en de Vogelmarkt. Je kan er reliëfs vinden van de gebroeders Van Eyck. Ook al is het niet meer het originele huis uit de 15e eeuw, het is wel de plaats waar de gebroeders van Eyck hoogstwaarschijnlijk hun Gents atelier hadden. Hebben zij hier, op wandelafstand van de Janskerk (nu Sint-Baafskathedraal), het Lam Gods geschilderd? Geen enkele bron die het bevestigd of weerlegd, maar het lijkt alvast erg logisch. 

Op een van de buitenpanelen (links-midden) van het Lam Gods heb je een stadsgezicht door een vensterraam. Het zou het beeld kunnen geweest zijn dat Hubert en Jan zagen door hun raam vanaf de 2e verdieping: een straat met rechts op de hoek een steen, daarachter een kapel en op het einde houten huizen met een stadspoort. Al deze elementen waren hier toen. De wolweverskapel kan je vandaag nog ‘bezoeken’. Ga maar eens een kijkje nemen in de winkel in de Kortedagsteeg 12. De vorm van de stadspoort op het schilderij stemt echter niet overeen met de vorm van de Walpoort die er toen stond. Dus het is alvast geen exacte weergave van wat hij zag, maar wat hij zag was misschien wel de inspiratiebron.

Wandel de Gouvernementstraat door tot op het einde (aan de kathedraal), neem rechts de Limburgstraat.

Dit standbeeld van de gebroeders Van Eyck werd ontworpen door de jonge Gentse beeldhouwer Geo Verbanck en architect Valentin Vaerwyck in 1913. Het kwam er ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling. Die vond plaats in de buurt van het Sint-Pietersstation, in het huidige Miljoenenkwartier. 

Toen het beeld in augustus 1913 door Koning Albert I werd ingehuldigd was het echter nog niet helemaal af. Van de linkse beeldengroep werd er een plaasteren versie geplaatst, die bronskleurig werd geschilderd, zodat het compleet leek.

Voor de financiering van het beeld werd er gelobbyd bij landen die deelnamen aan de wereldtentoonstelling en steden waar Jan Van Eyck een link mee had. Alle sponsors werden bedankt met een schild op de achterkant van de beeldengroep. Je kan er naast Gent, Maaseik en Vlaanderen ook wapenschilden vinden van o.a. Nederland, Frankrijk, Duitsland, de VS en Rusland. Als je voor de beeldengroep staat en kijkt tussen de hoofden van Jan en Hubert, dan zie je de Vijdkapel, de oorspronkelijke plaats van het Lam Gods.

Ga nu naar links richting de ingang van de Kathedraal.

In 1432, toen het Lam Gods ingehuld werd, was de Sint- Baafskathedraal nog de Sint-Jan-De-Doper kerk. Het is pas in 1540, nadat Keizer Karel V de Sint-Baafsabdij liet slopen om er een Spaans Kasteel te bouwen, dat de kerk een nieuwe patroonheilige kreeg: de heilige Bavo. Toen Gent in 1559 een bisdom werd, werd de Sint-Baafskerk de Sint-Baafskathedraal. 

Sint-Baafs is, ook vandaag nog, dé thuisbasis van het Lam Gods. Oorspronkelijk hing het in de Vijdkapel, de 1e kapel rechts achter het koor. In 1934 werden twee panelen gestolen: de Rechtvaardige Rechters en de grisaille van Sint-Jan de Doper. Sint- Jan werd teruggevonden, de Rechters bleven spoorloos. Elk jaar ontstaan weer nieuwe urban legends die menen te weten waar het paneel verborgen zit. Voor een betere conservatie verhuisde de triptiek naar de doopkapel links vooraan in de kathedraal. In 2021 zal men het Lam Gods opnieuw verplaatsen: naar de kapel van het H. Sacrament achter het koor, centraal in het nieuwe  bezoekerscentrum.

Ga nu links de Lange Kruisstraat in, ga naast restaurant ‘De Abt’ het steegje in tot je op de rechterkant een metershoge zwart-witte muurschildering ziet.

Op het pleintje prijkt een kunstwerk van de Argentijnse straatartiest Francisco Bosoletti. Je herkent misschien Adam en Eva van het Lam Gods. Toch is er iets eigenaardigs: ze staan met de rug naar elkaar. Bosoletti stelt via dit werk de vraag: ‘Zou er een geschiedenis  geweest  zijn  mochten   die  twee  Bijbelse figuren elkaar niet ontmoet hebben?

Hij heeft zijn werk ‘Desencuentro’ gedoopt, wat ‘mismatch’ betekent. Nog een tip van de artiest: Maak een foto van het werk en zet die om in negatief. Zo krijgt de muurschildering een hele nieuwe beleving.

Meestal nemen wandelingen en rondleidingen je langs de hoofdstraten, publiekstrekkers. Nu gaan we je meenemen langs enkele kleinere straten. Neem vooral de tijd om eens omhoog naar de gevels te kijken en de verschillen in stijlen te zien.

Kijkend naar de street art draai je een kwart naar links en duik je de smalle doorgang in naar de Mageleinstraat, vervolgens steek je de Mageleinstraat schuin rechts en neem je de Bennesteeg, je kruist de tramsporen en vervolgt de Bennesteeg tot op het einde in de Veldstraat, kruis de Veldstraat schuin rechts, wandel de Nodenaysteeg in, neem de 1e straat rechts (Schuurkenstraat), op het einde links de Van Stopenberghestraat in tot helemaal op het einde.  

Toen in 2014 de film ‘The Monuments Men’ in de bioscoopzalen te zien werd, spoot graffitikunstenaar Bart Smeets een gigantische muurschildering van het Lam Gods op deze zijgevel. Filmproducent 20th Century Fox haalde een reclamestunt uit om de film, met niemand minder dan Matt Damon en George  Clooney in de hoofdrol, te promoten. Het schilderij speelt immers een belangrijke rol in deze film. 

De muurschildering bedekt een oppervlakte van 100m² en artiest Bart Smeets had maar liefst 80 uur nodig om het werk te voltooien. Er werd 10 liter primer gebruikt en 77 spuitbussen werden leeggespoten. Scan de QR code om het werk tot stand te zien komen en enkele fragmenten te zien uit de film ‘The Monuments Men’.

Wandel onder de Sint-Michielsbrug en sla onmiddellijk rechts de Pakhuisstraat in. Dwars de Korenmarkt naar brasserie ‘Borluut’.

Wanneer je de gesloten panelen van het Lam Gods bekijkt, kan je er niet naast kijken: twee hoofdrolspelers stelen de show. Links Joos Vijd en rechts Isabella Borluut. Beiden biddend, in vol ornaat afgebeeld, maar toch waarheidsgetrouw. De twee opdrachtgevers van het fameuze retabel waren niet meer van de jongste. Het kinderloos echtpaar wou met dit religieuze werk hun zielenheil redden. Tevens moest er dagelijks een mis opgedragen worden in de Vijdkapel van de Sint-Baafskathedraal.

De naam ‘Borluut’ is niet onbekend in Gent. Het was een steenrijke patriciërsfamilie die het huis (lees: steen) waar jullie nu naar kijken bezaten. Vandaag staat het bekend onder de naam ‘Borluutsteen’. Het werd gebouwd in de tweede helft van de 12e eeuw in de, voor die tijd, typische blauwgrijze Doornikse steen. Er zijn maar weinig huizen uit die periode zo goed bewaard als dit. Laat je oog zeker vallen op het wapenschild van de familie Borluut: 3 lopende herten op een blauwe achtergrond.

Stap verder over de Korenmarkt en sla links de Hooiaard in tot aan de Grasbrug.

Vandaag zijn de E17 en E40 bij de belangrijkste handelswegen van Europa en die kruisen niet toevallig vlak bij Gent. Je staat hier nu op de middeleeuwse versie van de E40, de handelsweg van Brugge naar Keulen. Het traject van deze handelsweg doorheen de kuip van Gent wordt gesymboliseerd door koperen munten in het wegdek. Op iedere munt staat een afbeelding met een link naar een stukje Gentse geschiedenis. Scan de QR code op de munten voor meer info. Je staat nu bij het begin van de muntenroute, bij een volgende bezoek aan Gent een aanrader om eens te volgen.

Steek de brug over en ga rechts de Jan Breydelstraat in tot op het einde.

De gevel van ‘ribbekes’ restaurant ‘De gekroonde hoofden’ leest als een geschiedenisboek. De gekroonde hoofden zijn de graven van Vlaanderen van de 13e tot 16e eeuw. Het verhaal begint bovenaan links met Keizer Boudewijn van Constantinopel (BC) en eindigt rechtsonder met Filips II van Spanje (PF), de zoon van Keizer Karel (KR). De man die ons nu interesseert staat net boven Keizer Karel: Filips de Goede (PB). Hij is het die Jan Van Eyck als hofschilder in dienst nam. Filips Gentse paleis lag een paar honderd meter verder de straat in, rechts van de gevel: het Hof ter Walle. In 1500 wordt de latere keizer Karel V er geboren. Vanaf dan spreken we over ‘het Prinsenhof’.

Wist je dat de onderste rij de Habsburgse en de rij erboven de  Bourgondische graven van Vlaanderen zijn?

Ga rechts richting het Gravensteen. Op het Veerleplein ga je onmiddellijk rechts naar de hoek, naar de poort met bovenaan een Neptunusbeeld.

Ten tijde van Jan Van Eyck was hier de Sint-Veerlekerk, vandaar de naam van het plein. Op het plein was een groentemarkt en op de huidige Groentemarkt was er toen een vismarkt. Het is pas in de 18e eeuw dat hier een nieuwe hal, ‘de oude vismijn’ werd gebouwd. Ga binnen en neem een kijkje in het Dienst Toerisme Infokantoor. Je vindt er tonnen info voor je volgende ontdekkingstocht in Gent.

Met het Gravensteen links van je, steek je het Sint-Veerleplein over, kruis de tramsporen en ga de Kraanlei in. Geef je ogen de kost want je vindt hier heel wat fraaie gevels. Wist je dat de vaten Bourgondische wijn voor Filips de Goede hier met een kraan gelost werden?

Wandel tot aan Zuivelbrugstraat, steek de Zuivelbrug over en duik de Meersenierssstraat in, op het einde onmiddellijk links tot in de hoek van de Vrijdagmarkt met de Waaistraat.

Wie het voorbije jaar af en toe eens naar het programma ‘Iedereen beroemd’ heeft gekeken op één, heeft het vast zien passeren: elk paneel van het Lam Gods werd in een nieuw jasje gestoken door 12 kunstenaars. Het resultaat dat jullie hier zien is een samenwerking tussen floriste Paulien Verhaest (haar winkel Blommm kan je een beetje verder in de straat vinden) en street art artiest Ceepil.

Het kunstwerk werd in 2 stappen gemaakt: eerst maakte Ceepil het schilderij in zijn typische stijl door 2 figuren te combineren, vervolgens maakt Paulien de cape van Johannes De Doper uit verschillende bloemen en planten die te vinden zijn op het schilderij van Van Eyck. Het kunstwerk blijft evolueren. De bloemen verwelken, verschillende weersverschijnselen leven er zich op uit, waardoor het werk van Ceepil langzaam maar zeker meer zichtbaar wordt. Wie het programma gemist heeft, kan hier een kort fragment bekijken over de creatie van dit kunstwerk door de volgende QR code te scannen.

Keer terug op je stappen en wandel de Vrijdagmarkt op.

Midden op de Vrijdagmarkt staat één van de Gentse helden: Jacob van Artevlde. De wolhandelaar die tijdens de Honderjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland de leiding over Gent nam, vervolgens de Vlaamse lakensteden Gent, Brugge en Ieper verbond, allianties met Engeland smeedde én de banden tussen Vlaanderen en Henegouwen aanhaalde. Je kunt de hele geschiedenis lezen in de reliëfs op het voetstuk.

Dankzij zijn inspanning kon Gent terug Engelse wol inkopen, laken maken en verkopen. Een stad in diepe crisis werd terug een stad met economische welvaart. Maar met de welvaart kwamen ook de oude vetes tussen wevers en volders terug. In de emoties die gepaard gingen met deze vetes werd Jacob, nota bene door een wever, vermoord vlak voor zijn eigen huis op de Kalandeberg.

Wist je dat Jacob Van Artevelde erg nauwe banden had met de Engelse koning Edward III? De Engelse koningin Fillipa beviel in de Sint-Baafsabdij van een zoon ‘John of Gaunt’. Jacob van Artevelde noemde zijn zoon Philips naar zijn meter koningin Filipa. Jacob kroonde hier op de Vrijdagmarkt de Engelse koning tot koning van Frankrijk, wat een nieuw hoofdstuk in de Honderdjarige Oorlog veroorzaakte, want de Fransen wilden dat natuurlijk niet aanvaarden: ze hadden immers al een koning!

Ga face to face staan met Jacob van Artevelde, wandel nu naar de hoek van Vrijdagmarkt schuin rechts voor jou, de Wijzemanstraat in, tot op het einde.

Opnieuw staan we stil bij één van de murals die gemaakt is om Van Eyck te vieren. Bekijk het eens goed: wat zie je? Wat herken je? Probeer zelf het verhaal dat de Argentijnse kunstenares Hyuro (Tamara Djurovic) probeert te vertellen, te reconstrueren.

De artieste staat bekend om haar droomachtige, surrealistische werken. Vaak staan vrouwen centraal in haar werk. Het laken dat te zien is, legt de link met de rijke stoffen en de gewaden die op het Lam Gods te vinden zijn. Het bloemenmotief is een knipoog naar de botanische pracht op het kunstwerk. Hyuro verwerkt ook een politieke boodschap in haar werken. Hier is het niet anders: onder het laken verschuilen zich de mensen die politici nu liever ‘onder het laken’ verbergen: de vluchtelingen. Dit verklaart ook de titel van het werk ‘Covering the Uncovered’.

Wanneer je naar de mural kijkt, ga je linksaf. Dwars de Kammerstraat en sla één van de feeërieke straatjes van Gent in: de Serpentstraat. Aan het einde sla je rechts de Onderstraat in. Aan je linkerkant vind je de smalle Werregarenstraat. Al weten weinige Gentenaars dat dit straatje zo heet. Iedereen noemt het ‘Het Graffitistraatje’.

Jullie eindigen deze wandeling in het spoor van een van de beste middeleeuwse schilders ooit tussen kunstwerken van hedendaagse artiesten.

Graffiti wordt vaak als een pest gezien, als vandalisme. Maar hier in de Werregarenstraat, beter bekend als het Graffitistraatje, mag iedereen zich op alle muren vrij uitleven. Je vindt er dus werken van beginners, amateurkunstenaars en de echte top street artists. Omdat het vrij toegelaten is wisselt het aanzicht van dit straatje nagenoeg wekelijks. Enkele, ondertussen gerenommeerde, artiesten zoals Klaas Van der Linden, komen er geregeld een nieuw werk neerpoten. Klaas werkt vaak in zwart/wit met skeletten, kijk en je zal vinden.