De nieu­we kamer van het Lam Gods

Zal ik maar meteen iets opbiechten? De eerste keer dat ik het Lam Gods in het echt zag, was in 2017, toen ik in het project van de renovatie en restauratie stapte. Ik ben bijna beschaamd om het toe te geven, want ik ben een Gentse, ik heb kunstwetenschappen gestudeerd en ik had natuurlijk al veel over het Lam Gods gelezen. Maar ik had het nog nooit gezien. 

Mijn eerste keer was dus meteen in het restauratie-atelier. Dan stond ik daar, oog in oog met die panelen, zonder wand tussen ons. “Ga maar eens dichter,” zeiden de restaurateurs. Maar ik durfde bijna niet. Op zo een moment voel je meteen je neus kriebelen en denk je alleen maar: niet niezen, niet niezen...

Ter mijner verdediging: het Lam Gods was vroeger niet echt aangenaam om te bezoeken. Het stond sinds 1986 in de Villakapel, links als je binnenkomt in de kathedraal. De jaren ’80, dat was de tijd van de Bende van Nijvel en de CCC, er was toen veel schrik voor aanslagen. Daarom moest er een soort bunker binnenin de kapel gebouwd worden. Maar het geheel was veel te klein voor al die bezoekers. De achterste panelen kon je nauwelijks bekijken, en al helemaal niet in een rolstoel.

Eigenlijk had Van Eyck het werk oorspronkelijk gemaakt voor de Vijdkapel, vooraan rechts in de kerk, bekostigd door de opdrachtgevers Joos Vijd en Elisabeth Borluut. Kijk maar naar de grote figuren op de achterpanelen: het licht valt zacht op hen langs rechtsboven. Dat komt perfect overeen met de ruimte van toen. In de 15de eeuw zagen mensen het trouwens bijna altijd gesloten. Heel ingetogen. De panelen gingen enkel uitzonderlijk open op feestdagen. Stel je de impact eens voor van al die kleuren, toen…

Maar goed, waar moesten we nu naartoe met het schilderij? Een terugkeer naar de Vijdkapel was geen optie. Te klein. En daar konden we ook geen glazen bekisting zetten om de temperatuur en vochtigheid te regelen, wat noodzakelijk was voor de conservatie van een werk van bijna 600 jaar oud.

De verhuis naar een museum was het makkelijkst geweest, maar je mag het Lam Gods niet uit zijn huis halen. Dat is en blijft de kathedraal. In het buitenland hebben ze dat wel gedaan met topstukken, in Gent wilden we dat echt vermijden. Dat plan lag dus nooit op tafel, al de rest wel. Een nieuw volume plaatsen in de tuin van het bisschoppelijk paleis? Onder de grond gaan? Het zijn allemaal wilde ideeën die gespeeld hebben. 

Uiteindelijk gingen we voor de Sacramentskapel, achteraan de kathedraal in het hoogkoor. Dat is de grootste van alle kranskapellen en de zuidelijke lichtinval is daar gelijkaardig aan vroeger. Enfin, het gaat hem dan vooral om het idee, want eigenlijk mag er geen zonlicht meer op het schilderij vallen. Om het aantal ‘lux-uren’ te beperken hebben we zelfs een lichtwerend gordijn geïnstalleerd rondom de vitrine. 

In ieder geval: deze locatie klopt gewoon. Ook inhoudelijk. De topstukkenraad, de brandweer, Toerisme Vlaanderen, toegankelijkheidsbedrijf Inter: iedereen had zijn mening. Maar uiteindelijk moest de kerkfabriek de knoop doorhakken: je mag de religieuze lading niet vergeten. En helemaal vooraan in de kerk zelf, dat klopt. 

Het glas van de vitrine is echt state-of-the-art. Het is verwarmd om zelfs de kleinste temperatuurschommeling te vermijden, en enorm sterk natuurlijk. Eén gestolen paneel is genoeg, wat ons betreft. Trouwens, over het paneel van de Rechtvaardige Rechters gesproken: daar zie je goed het effect van de restauratie van het schilderij.

Toen Jef Van der Veken in 1939 een kopie schilderde om het gestolen paneel te vervangen, hield hij voor de kleuren rekening met de vergeelde toestand van het Lam Gods. Vandaag is het verkleurde vernis weggehaald bij de andere luchtpartijen, die nu weer helemaal blauw knallen. Die kleur komt dus niet meer overeen. Daarom hebben we nu een blauwere spot geïnstalleerd enkel op dat ene paneel, om weer beter aan te sluiten op het geheel.

Of het Lam Gods nu echt perfect tot zijn recht komt? Ga maar gewoon zelf kijken, en neem er tijd voor. Ikzelf heb in ieder geval mijn schade al dubbel en dik ingehaald.