De tech­niek ach­ter de schil­de­rij­en van Jan Van Eyck

Jan Van Eyck schiet ver boven zijn tijdgenoten uit. Niemand van zijn tijd doet het hem na. Sommigen beweren dat Jan Van Eyck de olieverf heeft uitgevonden, maar dat is niet het geval. Jan is niet de uitvinder van het schilderen met olieverf, hij perfectioneert het en zet het naar zijn hand. Bovendien bestaan zijn kunstwerken uit verschillende lagen verf. Met het grootste oog voor detail zou hij minstens drie semidoorschijnende lagen verf aanbrengen op de panelen, van licht naar donker. Heb je het gevoel dat het schilderij van het Lam Gods perspectief vertoont? Dat verwondert ons niet, Jan Van Eyck creëert door de lagen een gevoel van diepte.

Het is moeilijk te geloven, maar Jan Van Eyck schildert niet alles uit de losse pols. Zelf de grootste schilder heeft soms wat hulp nodig. Onder de voorzichtig opgebouwde lagen olieverf zit een schets verscholen. De tekening met het zwarte pigment vormt het begin van iets moois. Zo zou Jan bij het werk van Arnolfini en zijn vrouw gebruikt gemaakt hebben van ondertekeningen. De hoed van Arnolfini zou verschillende keren overtekend zijn vooraleer het met verf overgoten penseel het paneel raakte. Sommige elementen van het werk zijn zonder ondertekening aangebracht, zoals de sinaasappelen, de parels van de halsketting en de hond. 

Kleermakers van die tijd kunnen nog wat leren van Jan Van Eyck. Bij het maken van zijn meesterwerken schenkt hij veel aandacht aan kledij. Hij zou door zijn diplomatieke contacten een brede kennis gehad hebben over de verschillende stoffen. Hij schildert de meest uiteenlopende stoffen met een bijzonder oog voor detail. Zo zou hij de gekende dunne wol ‘Scarlet’ gemaakt in Gent, Brugge en andere Vlaamse steden, tot in de puntjes geschilderd hebben. Het godsfiguur centraal aan de binnenkant van Het Lam Gods draagt deze stof. Hij imiteert de zijdeweefsels van de eredoeken achter de Deësis van Het Lam Gods door gebruik te maken van toegepast brokaat. Dit is een relatief nieuwe en complexe techniek van de 15e eeuw. Jan maakt vergulde en geverfde reliëfs uit tinnen mallen die hij vervolgens op het schilderij bevestigt. Hij schildert niet alleen alle stoffen op een realistische manier, ook geeft hij de naden op de kledij van de personages weer. De term schilder is dus niet de enige term die Jan toebehoort!

Het talent van Jan Van Eyck reikt veel verder dan het perfectioneren van olieverf of kledij, hij heeft een uitmuntend oog voor detail en zet de kleinste miniaturen om in realistische figuren. Op het Portret van de man met rode tulband zie je stoppels op het gezicht, ook bij Joos Vijd op het Lam Gods kan je de stoppelhaartjes en de oneffenheden opmerken. Een leuk weetje, het Portret van de man met de rode tulband zou een zelfportret van dé Jan Van Eyck zijn. Dit vertelt ons niet alleen dat mannen in de 15e eeuw hun baard lieten staan als echte hipsters, ook vertelt dit ons het verhaal van een ongelofelijke detaillist! Alle objecten op zijn schilderijen zijn dan ook geschilderd met de grootste accuraatheid. Dit getuigt van een schilder die secuur te werk gaat en alles van dichtbij bestudeert vooraleer hij het op paneel schildert!

De manier waarop Jan Van Eyck omgaat met licht en schaduw is fenomenaal! Zelfs op het kleinste schilderwerk speelt hij deze troef uit. Het volume van de handen van de maagd op het centrale paneel aan de binnenkant van Het Lam Gods wordt vormgegeven door een spel van licht. De meest statische figuren laat Jan Van Eyck tot leven komen. Verder schildert hij zonder enige aarzeling reflecties op panelen. Denk maar aan het schilderij Arnolfini en zijn vrouw. Als je goed kijkt, zie je in de spiegel achter het pasgetrouwd koppel een spiegel met daarin de reflectie van de gehuwden, en misschien wel dé Jan Van Eyck!

Geen water is Jan Van Eyck te diep! Volgens sommigen zijn de schilderijen van de grootmeester één van de vroegste voorbeelden van het atmosferisch perspectief. Hij schildert objecten die verder in beeld staan waziger, met zwakkere kleuren en contrasten zodat het lijkt alsof die objecten daadwerkelijk verder verwijderd zijn. Dit verschijnsel is vooral goed te zien op De Aanbidding van het Lam Gods. De toppen van de machtige bergketen op het paneel van de Ridders van Christus zijn waziger geschilderd dan de ridders zelf. Als je de schildertechnieken van Jan Van Eyck met eigen ogen wil bewonderen, plan dan zeker een bezoek aan Gent!