De naak­te waar­heid over Adam en Eva

De confrontatie met Adam en Eva moet een schok geweest zijn in de 15de eeuw. Maar niet om de reden die je denkt. Zoek er dus geen schandaal in, want het heeft niets met het seksuele te maken. Met naakt op zich hadden de Bourgondiërs geen probleem. Er zijn genoeg mythologische taferelen uit die tijd waarop het wemelde van ontblote lichamen. Maar in de christelijke context? Dat was toch iets anders. 

Bijbelse figuren naakt weergeven, dat was echt du jamais vu voor het publiek van 1432. Masaccio deed het Van Eyck tien jaar eerder al voor in Italië, op een fresco in de kapel van Santa Maria del Carmine in Firenze, maar zijn Adam en Eva voelen nog meer gestileerd aan, minder als mensen van vlees en bloed. Op het Lam Gods staan ze op ware grootte in fotografisch detail. Het is vooral dat realisme dat mensen verbaasd zal hebben. Die enorme presence.

Kijk ook eens naar de voet van Adam die uit het kader stapt. Van Eyck legt zo een direct verband met het perspectief van de kijker. De andere figuren op de bovenpanelen kijken voor zich uit en blijven meer veraf, maar het lijkt alsof Adam jou tegemoet komt. Om de parallel te trekken met vandaag: dat moet toen gevoeld hebben als het VR-effect van een mens die uit een vlakke lijst stapt. Ronduit indrukwekkend. 

De impact van Adam en Eva heeft nog lang nagezinderd, maar gaandeweg begon het dan toch steeds meer over dat bloot te gaan. In 1781 bezoekt Jozef II, de Oostenrijkse keizer, Gent, en het verhaal gaat dat hij van zijn melk was door de naakte lichamen. Men zou de panelen toen hebben weggenomen. Misschien is het een legende, maar zijn bijnaam was niet voor niets de keizer-koster. En de pudeur rond het naakt in religieuze context was tegen dan zeker toegenomen.  

Adam en Eva zijn daarna nog lang stiefmoederlijk behandeld. In 1816 werden de buitenpanelen van het Lam Gods verkocht aan een kunsthandelaar, om na een paar omzwervingen uiteindelijk in Berlijn te belanden. Maar Adam en Eva zijn toen niet mee verkocht. Ze bleven als enige van de buitenluiken over in Gent, weggestopt in de kathedrale archieven. In 1861 heeft de Belgische staat ze overgekocht voor 50.000 frank om ze tentoon te stellen in Brussel.  

In de Sint-Baafskathedraal wilden ze het Lam Gods toen wel weer in zijn geheel tonen, inclusief de buitenpanelen dus, maar ze moesten daarvoor kopieën gebruiken. Michiel Coxcie had gelukkig in 1558 al een integrale kopie gemaakt voor de Spaanse koning, dus die versie kon perfect dienst doen. Maar toch nog altijd liever niet met dat bloot erbij, zelfs al hadden we daarvan wél nog de originelen in Gent.  

Bij een zekere Victor Lagye, een leraar aan de kunstacademie in Gent, heeft het kerkbestuur toen een aangeklede kopie besteld. Dat is die beruchte versie met de fourruurkes: Adam en Eva staan daarop gekleed in een ondergoed van berenvellen. Het heeft tot 1920 geduurd voor de originelen terugkwamen. We kunnen daar vandaag om lachen, maar kijk eens naar de policy rond naakt op Facebook? We zitten precies toch nog altijd in de naweeën of een revival van die Victoriaanse preutsheid…